Việt Nam là một trong những quốc gia đầu tiên tham gia Công ước của Liên hợp quốc về quyền trẻ em, công ước khuyến cáo tất cả các quốc gia thành viên phải có bộ luật riêng về tư pháp người chưa thành niên. Tuy nhiên, hiện nay trong khối ASEAN chỉ còn 2 nước chưa có đạo luật riêng về tư pháp người chưa thành niên, và Việt Nam là một trong số đó.
Nhìn nhận cách tiếp cận ở nhiều quốc gia khác nhau, các nước đều nhận thấy việc lấy hình phạt và quy trình tố tụng cho người lớn để điều chỉnh một chút rồi áp dụng cho trẻ em là cách làm không hiệu quả.
Luật tư pháp người chưa thành niên: Cần thiết và cấp bách
Trẻ chưa thành niên chưa phát triển đầy đủ về tâm sinh lý, bộ não chưa hình thành đầy đủ, khả năng kiểm soát hành vi kém hơn người trưởng thành, thậm chí thường bốc đồng, manh động. Khi kiến thức pháp luật ở độ tuổi này chưa đầy đủ mà phải đối mặt với hệ thống tư pháp và hình phạt nặng nề, các cháu sẽ dễ bị tổn thương.
Nhiều nước nghiên cứu, nếu các cháu phạm tội cho vào trại giam luôn chỉ làm các cháu chai sạn với nhà tù, dễ tái phạm. Trong khi đó, ở những nước áp dụng biện pháp chuyển hướng đưa các cháu khỏi nhà tù, tỷ lệ phạm tội giảm khoảng 85%.
Dù việc xử lý người chưa thành niên phạm tội đã được quy định trong 10 luật khác, song việc xử lý mà cần tới 10 đạo luật thì rất khó khăn cho các cơ quan tư pháp, cần tích hợp vào một luật riêng để xử lý vừa nghiêm khắc, vừa nhân văn.
Dự án Luật Tư pháp người chưa thành niên được xây dựng trên kinh nghiệm của nhiều nước và khuyến cáo của Liên Hợp quốc, có nhiều yêu cầu tiến bộ nhưng vừa nhân văn, vừa đảm bảo an toàn, trật tự xã hội.
Với người chưa thành niên phạm tội, không được tuyên tử hình, chung thân, mức án ít hơn nhiều so với người lớn cùng tội danh. Không được giam giữ người chưa thành niên phạm tội như người lớn mà phải có trại giam riêng.
Phải đảm bảo quyền học tập, quyền tiếp cận thông tin của trẻ, nếu trại giam không tổ chức được lớp học, phải cho các cháu học trực tuyến.
Cán bộ điều tra, truy tố, xét xử phải là những cán bộ có hiểu biết về tâm sinh lý người chưa thành niên; tiến hành xét hỏi trong môi trường thân thiện.
Thông tin phạm tội của các cháu phải được bảo mật để tránh sự kỳ thị và ảnh hưởng đến tương lai của các cháu.
Hình phạt hiện nay với người chưa thành niên phạm tội không hợp lý, rất bất cập và quá nặng.
Với những hành vi như đánh nhau, ăn cắp vặt trong siêu thị…. hoàn toàn có thể áp dụng biện pháp xử lý chuyển hướng, không nhất thiết phải đưa vào trại giam. Hệ thống hiện hành đang có rất nhiều bất cập, cần được khắc phục bằng một đạo luật riêng, với nhiều quy định nhân văn.
