Bộ trưởng Giao thông Vận tải cho biết hàng hóa hiện nay chủ yếu được vận chuyển qua đường hàng hải và đường thủy nội địa do chi phí thấp. Phương thức này thân thiện với môi trường, phù hợp với điều kiện địa hình đất nước dài và hẹp, đô thị tập trung ven biển. Vận tải hàng hóa bằng đường bộ chiếm ưu thế với cung đường ngắn, tiện lợi giao nhận hàng.
Theo tính toán đến năm 2050, ba phương thức đường biển, đường bộ và đường sắt hiện hữu đã đáp ứng cho nhu cầu vận tải hàng hóa. Trên hành lang Bắc Nam, đường sắt tốc độ cao tập trung vận tải hành khách; phục vụ nhiệm vụ an ninh quốc phòng và có thể vận tải hàng hóa sau năm 2040 nếu nhu cầu tăng cao.
Đường sắt tốc độ cao: tập trung vận tải hành khách
Quyết định này căn cứ trên kinh nghiệm các quốc gia có điều kiện tương tự. Ví dụ, Nhật Bản, dù là nước tiên phong trong phát triển đường sắt tốc độ cao, chỉ dành khoảng 10% thị phần cho vận chuyển hàng hóa, con số này hiện nay chỉ còn 5% và tiếp tục giảm.
Tương tự, Trung Quốc, với hệ thống đường sắt đồ sộ, vẫn chủ yếu vận chuyển hàng hóa bằng đường thủy, đường ven biển và đường bộ, lên đến trên 90%.
Cần tận dụng tối đa đường ven biển, thủy nội địa và đường bộ để vận tải hàng hóa. Không đặt nặng nhiệm vụ này cho đường sắt tốc độ cao.
Đánh giá về chức năng lưỡng dụng của đường sắt tốc độ cao
Có ý kiến đề nghị đường sắt tốc độ cao Bắc Nam phải đảm nhận chức năng vận tải lưỡng dụng cả hành khách và hàng hóa. Tuy nhiên, nếu chỉ chở khách thì sẽ lãng phí công suất, doanh thu không đủ bù đắp chi phí vận hành, có nguy cơ phải bù lỗ lớn.
Không vận tải hàng hóa sẽ không giải quyết được nút thắt về logistic hành lang kinh tế Bắc Nam và không liên vận với hệ thống đường sắt quốc tế. Việc cải tạo tuyến đường sắt hiện hữu gặp nhiều khó khăn về tốc độ và khả năng liên thông quốc tế.
Ngược lại, có ý kiến đồng tình không đưa yêu cầu lưỡng dụng đối với tuyến đường sắt tốc độ cao Bắc Nam, vì chi phí di chuyển hàng hóa trên biển thấp hơn đường sắt. Ở Việt Nam, các khu kinh tế tập trung theo hành lang ven biển nên hàng hóa cơ bản vận tải bằng đường biển và đường thủy ven bờ. Đường sắt tốc độ cao chỉ nên sử dụng để vận chuyển hàng hóa trong trường hợp đặc biệt.
Kiến nghị mở rộng tuyến đường sắt tốc độ cao
Có đề xuất mở rộng phạm vi đầu tư của tuyến đường sắt cao tốc Bắc Nam, từ Lạng Sơn đến mũi Cà Mau, và phân kỳ đầu tư. Việc này nhằm thúc đẩy phát triển kinh tế – xã hội đồng bộ trong cả nước, tạo điều kiện vận chuyển hàng hóa, và hỗ trợ phát triển các vùng kinh tế trọng điểm.
Đồng bằng sông Cửu Long có tiềm năng to lớn nhưng phát triển chưa tương xứng. Kết cấu hạ tầng, đặc biệt là hạ tầng kết nối với TP HCM, là điểm nghẽn lớn. Đường sắt tốc độ cao kết nối hai địa đầu đất nước sẽ tạo điều kiện cho các địa phương phát triển kinh tế xã hội, du lịch. Có đề xuất kéo dài tuyến tới TP Cần Thơ.
Dự án đường sắt tốc độ cao Bắc Nam dự kiến dài 1.541 km, điểm đầu tại ga Ngọc Hồi (Hà Nội), điểm cuối tại ga Thủ Thiêm (TP HCM), là tuyến đường sắt đôi, khổ 1.435 mm, điện khí hóa, tốc độ thiết kế 350 km/h, tải trọng 22,5 tấn/trục.
